باتوجه به اینکه خداوند همه چیز را زوج آفریده است آیا زوج عقل جهل می باشد؟

سوال 118

🍀1- آیا خداوند همه چیز را زوج آفریده است؟
🍀2- اولین مخلوق (عقل) آیا زوجی (جهل) دارد؟
🍀3- آیا در صورت وجود چنین زوجیتی بین عقل و جهل، می توان خلق زوج حضرت آدم علیه السلام از دنده چپش را تمثیلی از همین اولین خلق دانست؟
🍀4- در صورتی که جواب سوال 3 مثبت باشد، آیا همین را می توان دلیل بر عبارت «ناقصات العقول» در زنان دانست؟ یعنی چون جهل، از عقل آفریده شده است، بنابراین جهل، ناقص العقل است؟

👈البته این ها فقط تصور اولیه هستند و برخی پیش فرضها مخدوش است. ولی چون ارزش بررسی دارند مطرح شدند.👉
توضیح سوال 3 در عبارت فوق:
یعنی جهل هم از دنده چپ عقل آفریده شده باشد، چنان که حضرت حوا علیها السلام از دنده چپ حضرت آدم علیه السلام آفریده شده است؟

پاسخ استاد علی ساعی به سوال شماره 118

سلام علیکم
رجوع به تحقیق ذیل خالی از لطف نیست:
http://www.x-shobhe.com/view/4169.html
پایگاه پاسخ استاد علی ساعی به سوال شماره گویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): متن و ترجمه‌ی آیه مورد بحث، به شرح ذیل است:
«وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» (الذاریات، 49)
و از هر چيزى دو گونه [جفت] آفريديم اميد كه شما عبرت گيريد.
اگر به آیه فوق دقت کنیم، خداوند متعال فرمود همه چیز را «زوج» آفریدم، اما نفرمود که از همه چیز «نر و ماده»ای آفریدم. لذا ما نباید به هر چیزی به دید «جنسیتی» بنگریم. اگر گفته شد عدد دو زوج است، معنایش این نیست که لابد عدد یک زوجه است و آن مذکر و این مؤنث است و لابد از لقاح بین آنها، عدد سه به وجود می‌آید که مؤنث است. یا اگر گفته شد: یک جفت کفش، معنایش آن نیست که باید یک لنگه‌ی آن مذکر باشد و لنگه‌ی دیگرش مؤنث باشد.

البته تردیدی نیست که «مؤنث و مذکر» نیز از مصادیق زوجیت هستند و در بسیاری از آیات قرآن کریم «زوج» به همین معنا به کار رفته است، اما عمومیت ندارد. به عنوان مثال آنجا که منظور زوجیت جنسیتی انسان است، تصریح می‌فرماید که از نوع نر و ماده هستند که هر دو از نطفه‌ای که به رَحِم ریخته می‌شود پدید می‌آیند:

«وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى * مِن نُّطْفَةٍ إِذَا تُمْنَى» (النّجم، 45 و 46)
و هم اوست كه دو نوع مى‏آفريند نر و ماده * از نطفه‏اى چون فرو ريخته شود.

اما «زوج» همیشه و در همه جا به معنای نر و ماده نیست، بلکه به معنای دوتایی شدن نیز هست، یعنی با هم جمع شدن اصناف مختلف و متنوع یک گروه. لذا به هر چیزی که مشابه و قرینه یک دیگر باشند (مثل نر و ماده) زوج گفته می‌شود – به هر دو چیزی که مقارن یک دیگر باشند (مثل یک جفت جوراب، کفش و …) زوج گفته می‌شود – به هر چیزی که مقارن دیگری و متضاد آن باشد (مثل اقطاب مثبت و منفی یا شب و روز) زوج اطلاق می‌گردد … و الزامی ندارد که حتماً نر و ماده باشند. «زوج» در بسیاری از آیات معنای اَشکال و انواع نیز می‌دهد. چنان چه ما نیز در زبان فارسی، هر گاه گفتیم زوج یا جفت، منظورمان نر و ماده نمی‌باشد.

پس، از نر و ماده گرفته تا جاذبه و دافعه – مثبت و منفی – شب و روز – نور و ظلمت – دنیا و آخرت – بهشت و جهنم – عقل و جهل – سبک و سنگین – گرمی و سردی – مادی و غیر مادی و حتی قبل و بعد و …، همه زوج یک دیگر هستند و از هر حقیقتی، زوجی آفریده شده است و هیچ یک از آفریده شدگان از این قاعده مستثنی نیستند. لذا فرمود: ««وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ». و البته این خود دلیل بر آن است که تنها آفریدگار است که زوج ندارد، شریک ندارد، مثل و مانند ندارد، ضد ندارد … و از کلیه صفات مخلوقات منزه (سبحان) است.

نگاهی به واژه‌ی زوج در چند آیه:

*- «احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَأَزْوَاجَهُمْ وَمَا كَانُوا يَعْبُدُونَ» (الصافات، 22)
آنان را كه ستم كردند با ازواج‌شان (معنی خواهد شد) گرد آوريد.

بدیهی است که در این آیه، منظور از «اَزْوَاجَهُمْ»، همسران ظالمین نمی‌باشند، هر چند که همسر نیز می‌تواند از مصادیق زوج باشد. بلکه معنای آن «همراهان، همردیفان، هم سران، همفکران، هم هدفان و جفت‌ها» می‌باشد. تردیدی نیست که منافی عدل الهی است اگر قرار باشد، آسیه با فرعون یا حضرت لوط با همسر بی‌ایمانش یا امام حسن علیه السلام با جعده که قاتلش بود محشور گردد.

توجه به این نکته‌ی مهم ضروری است که اگر انسان شیء واحد نیست، اگر به تمامی اجزای درونی و بیرونی خود احتیاج دارد، پس، نه به تنهایی هدایت می‌شود و به کمال می‌رسد و نه به تنهایی راه کفر، شرک، نفاق، ظلم و هلاکت را بر گزیده و می‌پیماید. لذا هر کس با جفت خود، با هر کس و هر چیزی که با آنها جفت و عجین بوده (حتی بت، یا کارگزاران، یا عوامل و …) محشور می‌شود.

*- «وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً» (الواقعه، 7)
و شما سه دسته می‌شوید.

دقت شود که در این آیه، زوج را سه گانه آورده است. یعنی شماها به سه گروه تقسیم می‌گردید، نه این که شما و همسران‌تان به سه گروه تقسیم می‌گردید. چنان چه مرحوم آیت الله علامه طباطبایی در المیزان ذیل این آیه می‌نویسند:

«وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً” كلمه” زوج” به معناى صنف است، پس ازواج سه‏گانه يعنى اصناف سه‏گانه، و خطاب در اين جمله كه مى‏فرمايد:” در آن روز شما اصنافى سه‏گانه خواهيد بود»

آیه‌ی «وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» در احادیث و روایات:

امیرالمؤمنین، امام علی علیه‌السلام:
خداوند ميان چيزهايی که با هم دشمن‌اند، الفت برقرار کرده و ميان چيزهايی که با هم الفت دارند، دوری افکنده و با جدايی افکندن ميان آنچه با هم الفت دارند، دلالت بر جدايی افکننده و با الفت دادن ميان آنچه با هم در تضاد هستند، دلالت بر تأليف کننده‌ی آنها نمود و اين همان چيزی است که خداوند در کتاب خود فرمود: «وَ مِن کُلِّ شِیءٍ خَلَقنا زَوجَينِ لَعَلَّکُم تَذَکَّرُونَ.» (بحارالانوار، علامه محمد باقر مجلسی، ج 4، ص 305)

امام رضا علیه‌السلام:
«بمضادته بين الاشياء عرف ان لاضدله ، بمقارنته بين الاشياء عرف ان لا قرين له ، ضاد النور بالظلمة ، واليبس بالبلل ، والخشن باللين ، والصرد بالحرور، مولفا بين متعادياتها مفرقا بين متدانياتها، دالة بتغريقها على مفرقها، وبتاءليفها على مولفها، وذلك قوله : «ومن كل شى ء خلقنا زوجين لعلكم تذكرون» .( تفسیر نورالثقلين ، جلد 5، ص 130)

ترجمه: (خداوند) اشياء جهان را متضاد آفريده تا روشن شود براى او ضدى نيست و آنها را با هم قرين ساخته تا معلوم شود قرينى براى او نيست ، نور را ضد ظلمت ، و خشكى را ضدترى ، و خشونت را ضد نرمش ، و سرما را ضد گرما قرار داده ، در عين حال اشياء متضاد را جمع كرده و موجودات نزديك به هم را از هم جدا نموده تا اين جدايى دليل بر جدا كننده و آن پيوستگى دليل بر پيوند دهنده باشد و اين است معنى آيه : «ومن كل شى ء خلقنا زوجين لعلكم تذكرون». (‌تفسیر نورالثقلين ، جلد 5، ص 130)

امام رضا علیه‌السلام:
«ولم يخلق شيئا فردا قائما بنفسه دون غيره للذى اراد من الدلالة على نفسه واثبات وجوده فالله تبارك وتعالى فرد واحد لا ثانى معه يقيمه ولا يعضده ولا يكنه ، والخلق يمسك بعضه بعضا باذن الله ومشيته» .( بحارالانوار، جلد 10، ص 316)

ترجمه: و (خداوند) چيزى را نيافريده كه فرد و قائم به نفس باشد و نياز به غير خود نداشته باشد. چنين كرد تا مردم را به خويش ‍ راهنمايى كند و هستى خود را اثبات نمايد. پس خداوند تبارك و تعالى تنهايى است كه چيز ديگرى با او نيست كه هستى او به آن بستگى داشته باشد و او را كمك كند و مستور دارد و آفريده ها همه هر كدام ، ديگرى را مى گيرند، هستى هر يك قائم به هستى ديگرى است و اتصال آنها به فرمان و خواست خداوند است‌.

توضیح مضاعف
زوج را اگر به نوع و صنف معنا کنیم، جامع معانی دیگر خواهد بود!
تمام موجودات عالم از حیث موجود بودن و مخلوق بودن هم نوع و هم صنف اند!
یعنی از این حیث که آفریده شده اند شبیه و نظیر هم اند!
همه در برابر خدای عزیز ذلیل اند، همه در برابر الله غنی ، فقیرند و ….
🍀2- اولین مخلوق (عقل) آیا زوجی (جهل) دارد؟
🌟🌱اما عقل و جهل فقط از این حیث که مخلوق خدایند هم صنف اند، اما از حیث خصوصیات دیگر از یکدیگر متمایز هستند، مثل پاکی و پلیدی!
🍀3- آیا در صورت وجود چنین زوجیتی بین عقل و جهل، می توان خلق زوج حضرت آدم علیه السلام از دنده چپش را تمثیلی از همین اولین خلق دانست؟

🌟🌱دنده چپ آدم نشان از آن است که خدا حوا را از حساس ترین و پیچیده ترین نقطه آدم خلق فرموده، دنده چپ با توجه به پیچیدگی های خاصی که دارد از اندام های مهم بدن محسوب میشود، دنده چپ بدن به معنی کج مداری نیست!
ابرو هم کج است اما در عین حال زیباست، تمام زیبایی های بدن از کجی و انحنای خاصی بهره مند هستند!
خدا که حوا را از آدم آفرید یعنی حوا تکه ای از وجود آدم است از جان آدم است و عزیز آدم!

🍀4- در صورتی که جواب سوال 3 مثبت باشد، آیا همین را می توان دلیل بر عبارت «ناقصات العقول» در زنان دانست؟ یعنی چون جهل، از عقل آفریده شده است، بنابراین جهل، ناقص العقل است؟
🌟🌱همانطوری که عرض شد ، نه!
عقل به معنای عقل به ملکات نفسانی ربط داشته و هیچ ارتباطی با مغز ندارد، هر زنی میتواند از مردان از حیث عقل پیشی بگیرند!
الحجرات : 13 يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ
اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره‏ها و قبيله‏ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد (اينها ملاك امتياز نيست،) گرامى‏ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست خداوند دانا و آگاه است!
فقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ مِنَ الرُّوحَانِيِّينَ «1» عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقْتُكَ خَلْقاً عَظِيماً وَ كَرَّمْتُكَ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِي قَالَ ثُمَّ خَلَقَ الْجَهْلَ مِنَ الْبَحْرِ الْأُجَاجِ ظُلْمَانِيّاً فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَلَمْ يُقْبِل‏
الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏1، ص: 21

🌟🌱سماعه گويد خدمت حضرت صادق عليه السّلام بودم و جمعى از دوستانش هم حضور داشتند كه ذكر عقل و جهل بميان آمد حضرت فرمود: عقل و لشكرش و جهل و لشكرش را بشناسيد، سماعه گويد من عرض كردم قربانت گردم غير از آنچه شما بما فهمانيده‏ايد نميدانيم. حضرت فرمود خداى عز و جل عقل را از نور خويش و از طرف راست عرش آفريد و آن مخلوق اول از روحانيين است پس بدو فرمود پس رو او پس رفت سپس فرمود پيش آى پيش آمد خداى تبارك و تعالى فرمود: ترا با عظمت آفريدم و بر تمام آفريدگانم شرافت بخشيدم سپس جهل را تاريك و از درياى شور و تلخ آفريد باو فرمود پس رو پس رفت فرمود پيش بيا پيش نيامد فرمود: گردن‏كشى كردى؟ او را از رحمت خود دور ساخت‏
أصول الكافي / ترجمه مصطفوى، ج‏1، ص: 24